Có bốn loại Niệm:

1. Niệm thân (kāyānupassanā satipaṭṭhāna),

2. Niệm thọ (vedanānupassanā satipaṭṭhāna),

3. Niệm tâm (cittānupassanā satipaṭṭhāna),

4. Niệm pháp (dhammānupassanā satipaṭṭhāna).

Do đó, Niệm có nghĩa là giữ cho tâm trên thân, thọ, tâm và pháp không quên lãng. Niệm có đặc tính là chìm vào đối tượng giống như một hòn đá ném xuống hồ. Nó không chỉ nổi trên bề mặt như trái bầu nổi trên nước. Vì thế Niệm làm cho nó và các tâm hành đồng sanh chìm vào đề mục hay đối tượng thiền. Khi hành giả đang hành Niệm hơi thở, Niệm của hành giả phải chìm vào trong hơi thở.

Niệm có nhiệm vụ là không quên đối tượng thiền. Nó luôn luôn giữ cho tâm ở trên đối tượng không có bất cứ sự gián đoạn nào.

Sự thể hiện của Niệm là canh chừng tâm hay canh chừng đối tượng thiền, nhờ thế không một phiền não nào có thể lẻn vào. Một trạng thái tâm kết hợp với Niệm sẽ không nhượng bộ cho bất cứ phiền não nào.

Một sự thể hiện khác nữa của Niệm là giữ cho sự chú ý trực diện với đối tượng. Nhân gần của Niệm là Tưởng mạnh và vững chắc trên đối tượng thiền hay trên Tứ Niệm Xứ.

Có bốn loại tỉnh giác:

1. Tỉnh giác về mục đích (satthaka sampajañña);

2. Tỉnh giác về sự thích hợp (sappāya sampajañña);

3. Tỉnh giác về hành xứ (gocara sampajañña); hành xứ ở đây muốn nói đến bất kỳ đối tượng nào trong bốn mươi đối tượng thiền.

4. Tỉnh giác về vô-si (asammoha sampajañña): có nghĩa là Tỉnh Giác về danh-sắc chơn đế và các nhân của chúng. Vì thế tỉnh giác về vô si bao gồm tất cả thiền Minh Sát (vipassanā).

Ở đây chánh niệm thường đi kèm với tỉnh giác (sampajañña). Tỉnh giác cũng còn được gọi là Trí Tuệ hay Minh Sát Trí. Khi chánh niệm và trí tuệ của người hành thiền vừa mạnh vừa có năng lực, vị ấy sẽ dễ dàng thành công trong thiền chỉ (samatha) và thiền Minh Sát (Vipassanā).

Khi Niệm mạnh, Định cũng mạnh. Khi cả hai Niệm và Định đều mạnh, tỉnh giác cũng sẽ mạnh. Ngược lại, khi Niệm yếu, Định cũng yếu. Vào lúc đó trí tuệ tỉnh giác không thể sanh lên được.

Đó là lý do vì sao Đức Phật dạy trong Kinh Định (Samādhi Sutta) của Tương Ưng Sự Thực (Sacca Saṁyutta) như thế này: “Này các Tỳ-kheo, các ông nên tu tập Định. Một vị Tỳ-kheo với tâm có Định sẽ thấy các Pháp (Dhamma) đúng như chúng thực sự là.”

Từ đây chúng ta biết rằng: Định là nhân gần của trí tuệ tỉnh giác. Tuy nhiên, không có Niệm thì Định không thể nảy sanh. Chính vì thế mà trí tuệ Tỉnh Giác thường thường vắng mặt khi Niệm và Định yếu vậy.